Proces edukacyjny realizowany w ramach pedagogiki pamięci, zgodnie z założeniem, ma łączyć refleksję nad przeszłością z refleksją nad własnymi dyspozycjami, poglądami i postawami. Jest on zatem próbą aktywizacji pamięci historycznej o zbrodniach totalitarnych w wymiarze moralnym i społecznym.

Model dydaktyczny pedagogiki pamięci opiera się na dwóch zasadniczych kryteriach: uwzględnianiu podmiotowości uczących się i stwarzaniu im możliwości edukacji przez odkrywanie. Kluczową rolę spełnia w nim twórcza i samodzielna praca uczestników programu i podejmowany przez nich wysiłek badawczy, który powinien prowadzić do swobodnego formułowania sądów wartościujących i własnych wniosków. W ten sposób pedagogika pamięci łączy wartości historyczne i społeczne, przyczyniając się do kształcenia takich umiejętności jak: krytyczne zdobywanie wiedzy historycznej, dostrzeganie problemów, samodzielne formułowanie ocen oraz angażowanie się w dyskusję nad przeszłością i teraźniejszością.

Celem ogólnym pedagogiki pamięci jest inicjowanie procesów myślowych w trakcie zdobywania wiedzy na temat historii danego miejsca (z uwzględnieniem ogólnego tła historycznego). Natomiast cele szczegółowe wiążą się z aktywizacją i organizacją procesu poznawczego, a więc z generowaniem spostrzeżeń, które dla wewnętrznego rozwoju człowieka mogą mieć znaczenie normatywne.

Treści kształcenia:
Edukacja historyczno-społeczna w miejscach pamięci nie ogranicza się tylko do przekazywania wiedzy, lecz wpływa również na rozwój osobowości, pozwala kształtować system wartości moralnych, uczy sprawiedliwości społecznej oraz poszanowania praw człowieka. Chodzi tutaj przede wszystkim o przeciwdziałanie dyskryminacji, zwalczanie uprzedzeń, umiejętność radzenia sobie z przypadkami agresji i przemocy, uświadamianie niebezpieczeństw wynikających z obojętności społecznej oraz kreowanie zachowań opartych na wrażliwości, empatii, tolerancji i odpowiedzialności.

Formy edukacji:
W pedagogice pamięci wykorzystywane są różne formy kształcenia: wizyta w Muzeum poszerzona o aspekty kognitywno-emocjonalne; dni studyjne, łączące zwiedzanie z samodzielną pracą w archiwum lub w bibliotece; warsztaty oparte na edukacji metodą projektów; praktyki historyczne ukierunkowane na poszukiwanie i dokumentowanie śladów przeszłości (np. "historia mówiona"); międzynarodowe spotkania młodzieżowe w ramach edukacji interkulturowej i seminaria edukacyjne dla multiplikatorów i nauczycieli.

Najwięcej korzyści dydaktyczno-pedagogicznych przynosi edukacja metodą projektów. Przez projekt rozumie się program oparty na planie działania i podziale pracy, którego celem jest realizacja określonego zadania, na przykład urządzenie wystawy lub zebranie dokumentacji. Ten rodzaj edukacji jest ukierunkowany na działanie praktyczne, jednocześnie uczy pracy koncepcyjnej i zespołowej. Może być również połączony z pracą fizyczną służącą zachowaniu obiektów i przestrzeni historycznej.

Przygotowanie i realizacja programu:
Programy, które stanowią pozaszkolną edukację historyczno-społeczną w miejscach pamięci, winny obejmować zasadniczo pięć faz: fazę wstępną, przygotowanie, realizację, podsumowanie, dokumentację i prezentację. W trakcie dwóch pierwszych etapów należy wykonać podstawowe czynności przygotowawcze: wyjaśnić motywy, oczekiwania i zainteresowania uczniów, sformułować cel projektu, dokonać rozeznania ofert i możliwości pedagogicznych odwiedzanego muzeum, przygotować wstępne informacje o historii danego miejsca oraz zaplanować przebieg wizyty w muzeum. Ogromne znaczenie ma współpraca i podział zadań między nauczycielem i uczniami. Faza realizacji obejmuje wizytę w muzeum i zwiedzanie wystawy i przestrzeni historycznej pod kątem określonych zagadnień, a przy dłuższym pobycie może być poszerzona o spotkanie ze świadkiem historii, samodzielną pracę w archiwum lub bibliotece. Głównym elementem fazy podsumowania jest wymiana wrażeń i odczuć oraz wspólna dyskusja na temat formy ewentualnej dokumentacji projektu i sposobu jej wykorzystania. Jego efektem może być przygotowana w trakcie ostatniej fazy "dokumentacji i prezentacji" wystawa szkolna, przedstawienie teatralne, artykuł w prasie czy opracowanie zestawu materiałów, np. dokumentacji fotograficznej lub publikacji zawierającej relacje z projektu.