W dniach 4–5 czerwca zorganizowaliśmy w Pracowni Naukowo-Dydaktycznej Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu międzynarodową konferencję naukową „Museum Exhibitions in the Holocaust Memorials: from Bełżec to Sobibór”. Obrady prowadzone były w formule hybrydowej, co pozwoliło uczestniczyć w nich badaczom i praktykom z całego świata.

Konferencja, którą patronatem honorowym objął Narodowy Instytut Muzeów, uświetniła jubileusz 20-lecia działalności Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu. Jej głównym zamierzeniem było podjęcie refleksji dotyczącej percepcji muzeów działających w miejscach Zagłady pod kątem ich wystaw.

Otwierając konferencję, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku Tomasz Kranz zwrócił uwagę na znaczenie muzeów powstałych w miejscach byłych obozów koncentracyjnych i zagłady, a zwłaszcza prezentowanych przez nie wystaw. Wskazał, że mimo częstego podkreślania siły wynikającej z aury tych miejsc, rzadko mówi się o wartości ekspozycji i ich potencjale edukacyjnym. W swoim przemówieniu inauguracyjnym zadał pytania o postrzeganie muzeów w sferze społecznej oraz ich rolę w promowaniu edukacji o Holokauście i kształtowaniu kultury pamięci.

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Hanna Wróblewska, w liście odczytanym przez Agnieszkę Kowalczyk Nowak, wyraziła głęboką wdzięczność wszystkim zaangażowanym w powstanie Muzeum w Bełżcu. „Upamiętnienie i wystawa w Bełżcu są bezprecedensowym rozwiązaniem kierującym naszą uwagę na ofiar. Podążając za nimi przez ten nieludzki obszar unicestwienia i deprywacji, poznajemy ich imiona w rozdarciu szczeliny Ohel, a jedynymi świadkami zbrodni pozostają dziś milczące dęby” – napisała minister. Szczególne podziękowania skierowała do archeologów, artystów, architektów oraz twórców wystawy.

Przemówienie dyrektor United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie, Sary Bloomfield, odczytał Jacek Nowakowski. Podkreśliła w nim, że monumentalna siła pomnika powstałego w Bełżcu przejawia się w jego wielowymiarowości – stanowi on nie tylko godne upamiętnienie ofiar, ale jest również jednoznacznym ostrzeżeniem dla ludzkości. Zaakcentowała, że proces powstawania upamiętnienia w Bełżcu był rezultatem wspólnych wysiłków wielu osób i instytucji, w tym United States Holocaust Memorial Museum.

Lord Eric Pickles, przewodniczący Międzynarodowego Sojuszu na rzecz Upamiętnienia Holokaustu (International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA) w swoim wystąpieniu online podkreślił konieczność międzynarodowej współpracy w szerzeniu wiedzy o Holokauście. Zaznaczył, że tylko wspólne wysiłki mogą zapewnić trwałą pamięć o ofiarach.

Następnie głos zabrał Rabin Andrew Baker. Przedstawiciel American Jewish Committee zaprezentował szczegółowy opis procesu tworzenia Muzeum i Miejsca Pamięci w Bełżcu, podkreślając istotne historyczne konteksty tej inicjatywy.

W wykładzie głównym dr Zofia Wóycicka z Uniwersytetu Warszawskiego dokonała przeglądu wystaw poświęconych Holokaustowi. Jej prezentacja przybliżyła uczestnikom różnorodne formy ekspozycji muzealnych.

Panel dyskusyjny, w którym wzięli udział międzynarodowi eksperci: Christian Dürr (Mauthausen Memorial), Jacek Nowakowski (United States Holocaust Memorial Museum), Adelina Hetnar (Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau) i James Bulgin (Imperial War Museum), skupił się na przedstawieniu udziału wystaw muzealnych w kształtowaniu edukacji i pamięci o Holokauście. Dyskusja dostarczyła cennych spostrzeżeń na temat różnorodnych strategii upamiętniania Holocaustu oraz metod.

Drugi dzień obrad otworzyła prezentacja Annemiek Gringold, kuratorki Narodowego Muzeum Holokaustu w Amsterdamie, poświęcona technikom, środkom, metodom i strategiom, jakimi posłużono się podczas tworzenia wystawy stałej w Muzeum Holokaustu w Amsterdamie.

Profesor Piotr Trojański z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie przedstawił istotną rolę, jaką pełnią miejsca pamięci w edukacji o Holokauście. Jego wykład skoncentrował się na ich znaczeniu w przekazywaniu wiedzy historycznej oraz budowaniu świadomości społecznej.

W kolejnym wystąpieniu Jolanta Laskowska i Paulina Pętal z Państwowego Muzeum na Majdanku omówiły rolę stałej wystawy w Sobiborze w kontekście edukacji o Holokauście. Prezentacja ta ukazała różnorodne inicjatywy edukacyjne podejmowane przez Muzeum, aby docierać do różnych grup odbiorców i rozwijać świadomość historyczną.

Aleksandra Skrabek w swoim wystąpieniu omówiła architektoniczne elementy upamiętnień w Bełżcu i Sobiborze oraz ich wpływ na odwiedzających. Podkreśliła ważność zachowania tych miejsc dla kultywowania pamięci o tragedii.

Wydarzenie to stało się ważnym forum refleksji i wymiany doświadczeń, które wzbogaciły naszą wiedzę i zrozumienie o roli muzeów, ich wystaw w sferze społecznej oraz ich roli w promowaniu edukacji o Holokauście i kształtowaniu kultury pamięci.